رسم و رسوم مردم بهبهان برای عید نوروز

بهبهان آنلاین:

به قلم: رضا زاهدی اصل, کارشناس ارشد مدیریت*

اسفند که می آید، ترانه ی “بوی عیدی از زنده یاد فرهاد” در ذهن همه ی مردم ایران، نوید فرا رسیدن بهار و عید نوروز را می دهد و شور و ولوله ی عجیبی در همه به وجود می آید که باعث شادابی و طراوت می شود:
بوی عیدی بوی توپ بوی کاغذ رنگی ♩♬♫
بوی تند ماهی دودی وسط سفره نو بوی یاس جانماز ترمه مادربزرگ♩♬♫
با اینا زمستونو سر می کنم با اینا خستگیمو در می کنم ♩♬♫
شادی شکستن قلک پول وحشت کم شدن سکه عیدی ♩♬♫
از شمردن زیاد بوی اسکناس تا نخرده لای کتاب ♩♬♫
با اینا زمستونو سر می کنم با اینا خستگیمو در می کنم
……
بهار و نوروز برای مردمان ایران زمین بسیار مهم و خاطره انگیز است، لذا قبل از رسیدن عید رسم و رسومی انجام می شود تا این مهم به بهترین شکلش انجام پذیرد. وقتي که رسمی دارای قدمت می شود، تبديل به سنت شده و هر سنت نيز آداب و رسومي دارد. در شهرستان بهبهان به مانند سایر شهرهای کشور آداب و رسومی از اسفند ماه تا چهاردهم فروردین انجام می شود که بخشی از آنها را در زیر توضیح می دهم:

خانه‌ تکانی
به شستن فرش‌ها و لباس‌ها و منزل، تعمیر کردن ابزارهای خراب، خرید لوازم و لباس نو و … که به مناسبت فرا رسیدن نوروز صورت می‌گیرد، خانه تکانی گویند که معمولا سه تا چهار هفته طول می‌کشد و باید تمام وسیله‌هایی که در خانه است جابه‌جا، تمیز و تعمیر بشوند و دوباره در جای خود قرار بگیرند. بعضی از وسیله‌های سنگین وزن مثل؛ فرش‌ها، تابلوها، پرده‌ها و وسیله‌های دیگر فقط سالی یک‌بار، آن هم در خانه‌تکانی نوروزی جا به جا و تمیز می‌شوند. بهترین محل برای خرید کفش و لباس و پرده در بهبهان، بازار خروار می باشد که از قدیم تا به حال برای اهالی شهر، حس خوب خرید و خاطرات قدیم را زنده نگه می دارد.

*کاشتن سبزه*
اسفند ماه، هنگام کاشتن دانه و غلّه است و کاشتن«سبزه‌ی عید» به صورت نمادین، از روزگاران کهن، در همه‌ی خانه‌ها و خانواده‌های ایرانی مرسوم بوده است. در ایران کهن، بیست و پنج روز پیش از نوروز، در میدان شهر، دوازده ستون از خشت خام برپا می‌کردند؛ یک ستون گندم، یک ستون جو، و به ترتیب برنج، باقلا، ارزن، ذرت، لوبیا، نخود، گنجد، عدس و ماش می‌کاشتند. در بهبهان هم رسم بر این است که دو هفته پیش از نوروز، در ظرف‌های کوچک و بزرگ، کاسه، بشقاب، پشت کوزه؛ دانه‌هایی چون گندم، عدس، ماش، تره شاهی و … می‌کارند تا در روز طبیعت یا همان سیزده به در، این سبزه ها را به دامان طبیعت همچون دره گرمابه و شیرعلی و رودخانه های خیرآباد و مارون رها شوند.

*پخت خوراکی های مخصوص عید*
علاوه بر سمنو که در همه ی ایران پخته می شود، در بهبهان و توسط زنان و در یک دورهمی معمولا شبانه، به پخت نان شیرین مبادرت می شود. نان های ‌شيرینی كه مردم براي سفره‌هاي هفت‌سين خود آماده كرده‌بودند، در صحرا رفتن های هر روزه و خصوصا سیزده به در استفاده می شود که بهبهانی ها شيريني آن را براي دفع نحسي‌ها مؤثر مي‌دانسته‌اند. از آنجا که بهبهان محل مناسبی برای کشت انواع محصولات کشاورزیست و سبزیجات و باقلاهای بسیار خوبی در آن به عمل می آید، یکی از غذاهای بسیار پر طرفدار در ایام پیش از عید تا بعد از عید، غذاییست بنام “شِوِت بُقُلَه(شوید باقلا پلو) که با سبزیجات کاشت بهبهان و ماست گوسفندی اعلا که با سیر مخلوط شده و اصطلاحا *سیرماست* نامیده می شود میل می گردد” و بسیار مقبول نظر مردم بهبهان است. کاهوی بهبهان هم در ایام عید و سفره ی هفت سین و صحرا رفتن های هر روزه، مصرف بسیار بالایی دارد. در بهبهان به دلیل نزدیکی به خلیج فارس، ماهی و میگو مصرف خیلی خوبی دارد و به همین دلیل خوراک سبزی پلو ماهی معروف شب عید ایرانی ها، در شهرستان بهبهان با برنج چمپای محلی و شوید ناب کاشت شهر و ماهی های وارداتی از بنادری چون هندیجان و دیلم و… طبخ می شود که بسیار خوشمزه و باب دندان می باشد.
جامعه ی بهبهان مبتني بر اقتصاد کشاورزی و دام پروري بوده‌ و به همین دليل، مردم بهبهان در صبح روز سيزده‌ به در، شيربرنج تهيه كرده و مصرف مي‌كرده‌اند. اطراف بهبهان را جاليزهاي كشاورزي براي كاشت سبزيجات در بر گرفته ‌است؛ قدیم ها غذاي اصلي مردم در سيزده‌بدر، سبزيجات به خصوص كاهو و پيازچه در كنار ماست و نان شيرين بوده‌ است. دليل اصلي وجود كاهو و پيازچه در سفره‌هاي بهبهاني در اين روز به اين دليل بوده كه آخرين روزهاي برداشت اين دو سبزي در بهبهان، همين ايام بوده و پس از آن ديگر در اين شهرستان قابل برداشت نبوده و از بين مي‌روند.

*پنج‌ شنبه‌ی آخر سال*
یکی از رسوم ایرانی ها و مردم بهبهان قبل از عید نوروز، زیارت اهل قبور است؛ به ویژه خانواده‌هایی که در طول سال، عزیزی را از دست داده‌اند. مرقد مطهر امام زادگانی چون شاه فضل، امام زاده حیدر و شاهزاده حسین و شاه میر عالی حسین و …. زیارت و شستشوی قبور شهدای جنگ تحمیلی و اموات خانواده ها در پنج‌شنبه و نیز روز پیش از نوروز و بامداد نخستین روز سال، رسمی متداول در شهرستان بهبهان است.

*روز اول عید و سفره‌ی هفت‌ سین و بازار عیدیا یا “بی خرجه”*
جمع شدن همه‌ی اعضای خانواده در موقع سال تحویل در کنار سفره‌ی هفت‌سین از رسم‌ها و باورهای قدیمی است. در سفره‌های هفت‌سین، هفت روییدنی خوراکی قرار دارد که نام‌آنها با حرف«س» آغاز می‌شود، مانند؛ سیب، سبزه، سنجد، سماق، سیر، سرکه، سمنو و مانند اینها که نماد فراوانی فرآورده‌های کشاورزی است. علاوه بر آن، قرآن، آینه، شمع، تخم‌مرغ رنگ شده، ماهی قرمز، نان و سبزی، گلاب، گل، سکه نیز زینت بخش سفره‌ی هفت‌سین است که در بیشتر خانه‌ها تا روز سیزده پهن است. یکی از آداب و رسوم بهبهانی ها در روز اول بهار، رفتن به بازاریست به نام عیدیا. عیدیا به معنی ‘عیدی‎ها’ بازاری مختص کودکان است. ریشه ی این رسم در متون تاریخی و کهن آمده و نشان‎دهنده عمق دیرینگی این رسم در بهبهان است و برگزاری آن، نشان دهنده ی اهمیتی است که ایرانیان به کودکان می‌دادند و همچنین درایت آنان برای حفظ سنت نیکوی نوروز از طریق آموزش عملی به کودکان در قالب بازی و جشن را نشان می‌دهد. این رسم ‎جا مانده از قدیم، معمولا هر سال در نخستین روز از سال نو در محل میدانی بی‎بی‎ خدیجه به‌صورت دست فروشی انواع عروسک، اسباب‎بازی، تنقلات، پوشاک و غیره توسط فروشندگان برگزار می‌شود.

*آداب و رسوم مردم بهبهان در روز سیزده به در*
از آنجا که روز سیزدهم فروردین در عمق تاريخ ایران و بهبهان، روز خوبي نبوده و آن را نحس مي‌دانسته‌اند، ديرينگي پيدا كرده و ضمن تبديل شدن به یک سنت؛ دارای آداب و رسوم خاصي در ميان مردم شهرشده است. کلا هر روز در بین تعطيلات نوروزی، از ابتدا تا سيزدهم فروردين، داراي آداب و رسوم خاصي در ميان مردم داشته كه اين رسوم در سيزده ‌به در و با دركردن نحسي‌ها و با پناه ‌آوردن به طبيعت به اتمام مي‌رسيده ‌است. زنان در پسین روز دوازدهم فروردین به امام زاده‌هاي سطح شهر بهبهان رفته؛ براي داشتن سالي خوب و سرشار از موفقيت دعا و نذر مي‌كردند و در صبح روز سيزدهم نيز حمام كرده و پاكيزگي را يكي از آداب اصلي اين روز مي‌دانسته‌اند. در روز سیزدهم فروردين، مردم بهبهان نيز همچون ديگر مردم سراسر كشور، به دامن طبيعت می روند و از آنجا که در اين شهرستان رودخانه های پرآب مارون و خيرآباد وجود دارند، اهالی شهر سبزه های خود را كه نگه داشته بودند را به منظور گره خوردن رويش و روشنايي سبزه و آب و به دليل تقدس آب در ايران باستان و اسلام، به رودخانه انداخته و آن را به دست آب مي‌سپارند. يكي از كارهايي كه در اين سال‌ها نسبت به گذشته‌هاي دور بيشتر به چشم مي‌آيد، برپا كردن چادر توسط خانواده‌هاي بهبهاني در روزهاي قبل از سيزده ‌به در و ماندن در آن به صورت شبانه‌روزي است كه در گويش بهبهاني به آن “شو خوس یا شب خواب” مي‌گويند. اين اقدام در گذشته و تاريخ بهبهان كمتر از حال بوده و تنها برخي از جوانان با رفتن به اشكفت‌هاي طبيعي اين كار را انجام مي‌دادند كه دليل اين امر نيز سرماي زياد هوا در اين ايام بهبهان برخلاف اين سال‌ها بوده ‌است. بهبهانی ها در حال حاضر تحت هر شرايطي و بي تفاوت از شرايط جوي، سعي مي‌كنند از روزهاي پيش از سيزده‌ به در به دامان طبيعت رفته و ضمن استفاده از تعطيلات خود و هواي مطبوع بهاري، در هر سني گرد هم جمع شده و شب‌ها را در چادرها و طبيعت سپري كنند. پايان اين روزها و تعطيلات، عصر روز سيزده ‌به در بوده كه در قديم به دليل پياده رفتن مردم به طبيعت، همه پس از رسيدن به منازل خود، به رختخواب‌ها رفته و استراحت مي‌كرده‌اند كه امروزه نيز اين موضوع تغيير كرده و گاهي اوقات تا پاسي از شب، مردم در طبيعت مانده و از آخرين لحظات تعطيلات نوروزي نيز استفاده مي‌كنند.
_در پایان، با آروزی سالی پر از خیر و برکت و شادی برای همه ی مردم دنیا و به دلیل این که اسفند سال 1398 مصادف است با ورود پدیده ی ناشناخته و شومی به نام”کرونا ویروس”، برای سلامتی بیماران و همه ی مردم ایران و جهان دعا کرده؛ آرزوی سالی پر از نشاط و شادی همراه با صلح را برای تمام مردم دنیا مسالت دارم._